De imprevisieleer matigt het adagium ‘pacta sunt servanda’ en zet het in een nieuw licht

Dit Latijnse adagium betekent ‘overeenkomsten moeten worden nagekomen’. Het is een fundamenteel beginsel van het contractenrecht dat stelt dat partijen gebonden zijn aan de afspraken die ze hebben gemaakt. Dit beginsel zorgt voor rechtszekerheid en vertrouwen in het handelsverkeer.

De imprevisieleer introduceert een uitzondering op dit principe. Het erkent dat onvoorziene omstandigheden de uitvoering van een overeenkomst zo zwaar kunnen maken dat het onredelijk zou zijn om de partijen aan hun oorspronkelijke afspraken te houden. In die gevallen kan de rechter de overeenkomst aanpassen of zelfs ontbinden.

​

De imprevisieleer is dus niet in strijd met ‘pacta sunt servanda’ maar vormt er een aanvulling op. Het is een correctie op de absolute toepassing van het principe, om te voorkomen dat het tot onbillijke situaties leidt.

​

Waarom is de imprevisieleer belangrijk voor zorginstellingen en zelfstandige zorgbeoefenaars?

In de gezondheidszorg kunnen zich onverwachte situaties voordoen die de uitvoering van eerdere overeenkomsten aanzienlijk bemoeilijken. Denk bijvoorbeeld aan situaties zoals :

​

• Sterk gestegen prijzen voor medische apparatuur of onderdelen ervan, voor geneesmiddelen door schaarste op de markt.

• Wijzigingen in wetgeving of overheidsmaatregelen, zoals nieuwe kwaliteits- of erkenningsnormen of veiligheidseisen die aanzienlijke bijkomende investeringen vereisen.

• Onverwachte stijging van de werkdruk, bijvoorbeeld door een gezondheidscrisis of personeelstekorten die de haalbaarheid van een contract ernstig beïnvloeden.

• Natuurrampen die aanzienlijk de infrastructuur hebben beschadigd en naleving van overeenkomsten bemoeilijkt.
   

De imprevisieleer biedt de mogelijkheid om deze situaties aan te pakken en de overeenkomst aan te passen aan de nieuwe omstandigheden. Tenzij partijen de imprevisieleer expliciet uitsluiten introduceert dit een zekere mate van onzekerheid in de contractuele relaties. Contractspartijen kunnen immers niet langer blindelings vertrouwen op het principe ‘pacta sunt servanda’ (overeenkomsten moeten worden nagekomen).

​

Imprevisieleer leidt ook tot meer billijkheid in de contractuele relaties door het risico van de onvoorziene omstandigheden te verschuiven naar beide partijen. Meteen wordt de onderhandelingspositie van de zwakste partij hierdoor ook versterkt.

​

Hoe werkt de imprevisieleer in de praktijk?

Niet elke wetswijziging of onvoorzienbare situatie zal automatisch tot imprevisie leiden. Er moet sprake zijn van een onvoorzienbare ingrijpende wijziging die de uitvoering van de overeenkomst buitensporig bezwarend maakt. Concreet kan een partij een verzoek tot heronderhandeling indienen als aan de volgende voorwaarden is voldaan:

​

• De gewijzigde omstandigheden maken de uitvoering van het contract buitensporig bezwarend;

• De wijziging was niet voorzien bij het afsluiten van het contract;

• De omstandigheden zijn niet te wijten aan de partij die zich erop beroept;

• Het contract sluit deze mogelijkheid niet expliciet uit.
   

Als een partij meent dat er sprake is van imprevisie, moet zij dit aantonen aan de andere partij. Vervolgens kunnen de partijen proberen om samen tot een oplossing te komen, bijvoorbeeld door de overeenkomst aan te passen. Komen zij er niet uit, dan kan de rechter worden ingeschakeld. De rechter zal beoordelen of er sprake is van imprevisie en zo ja, hoe de overeenkomst moet worden aangepast.

​

Wat is het verschil met overmacht?

De imprevisieleer verschilt van overmacht die enkel van toepassing is wanneer de uitvoering van een contract volledig onmogelijk wordt. Imprevisie daarentegen speelt een rol wanneer uitvoering nog mogelijk is, maar door gewijzigde omstandigheden onredelijk bezwarend wordt.

​

Een voorbeeld: een ziekenhuis heeft een langdurig contract met een leverancier voor medische handschoenen, maar door een wereldwijde crisis verdubbelen de prijzen. Het contract naleven zou leiden tot financiële instabiliteit voor het ziekenhuis, terwijl de leverancier nog steeds kan leveren. De imprevisieleer kan hier soelaas bieden, terwijl overmacht niet van toepassing zou zijn omdat levering nog mogelijk is.

​

Conclusie

De imprevisieleer is een belangrijke ontwikkeling in het verbintenissenrecht die de positie van partijen bij overeenkomsten versterkt. Voor ziekenhuizen en zorgverleners is het van belang om op de hoogte te zijn van deze nieuwe regels, zodat zij kunnen anticiperen bij contractbesprekingen. Het zal de contractuele zekerheid beïnvloeden, de risicoverdeling veranderen en de onderhandelingspositie van zwakkere partijen versterken.